LỊCH SỬ NGÔI NHÀ LƯU NIỆM
Khi đặt bút viết bài này tôi bỗng nhớ câu thơ
của nhà thơ nước Pháp La mác tin (Lamartine),
nghĩa tiếng Việt là: Hỡi những vật vô
tri, ngươi có linh hồn chăng, nó gắn bó linh hồn ta với sức mạnh của tình yêu
(1). Rồi tôi lại nghĩ, ngôi nhà này không những nó chỉ có linh hồn, mà còn
có cả một số phận !
Hoàn
cảnh xuất hiện ngôi nhà .
Sau khi ông Sách, chồng bà Hồng hy sinh ở
nhà tù Lao bảo, bà Hòe là mẹ bà Hồng, thương con gái bà, tuổi mới 22 đã thành
góa bụa; đứa cháu ngoại của bà Nguyễn Thị Lan Hương mới 3 tuổi đã mồ côi, không
hề được thấy mặt cha lần nào ! Bà Hòe quyết dựng một ngôi nhà nhỏ để bà
sống cùng con cháu cho đến hết đời.
Bà đưa tiền và giao cho ông Thiện,con trưởng, lo toan mọi việc. Ngôi nhà tứ trụ ba gian bằng
gỗ mít ròng được dựng lên…Mặt trước hướng nam, hồi bên trái cách ba gian thở,
liền nhà ông Thiện là một mảnh sân nhỏ trồng hoa. Hồi bên phải sát hàng rào cây
xanh, ngoài hàng rào là lối đi của xóm, đi thẳng lên là nhà thờ chi trung tôn họ
Nguyễn bây giờ.
Toàn bộ cơ ngơi đó là đất hương hỏa tổ tiên để lại từ đời cụ tổ thứ 3 là
cụ Nguyễn Nghi, tên tự là Huệ Minh, cụ bà là Nguyễn Thị Nghị, tên tự làTừ Huệ.
Dòng họ Nguyễn Văn xã Thanh lâm phát tích từ
xã Yên đồng, tổng Việt yên, huyện La sơn, phủ Đức Quang (nay là Đức thọ, Hà
tĩnh) Một dòng họ có truyền thống yêu nước, tiêu biểu là cụ cố Nguyễn Đức Lân
(đời thứ 10) là quan ngự sử, đã bỏ triều đình nhà Nguyễn theo phong trào Cần
vương chống Pháp. Gái, trai, dâu, rể nhiều
người nhờ cách mạng thành công mới thoát khỏi ngục tù.
,Số phận
ngôi nhà lưu niệm
Mùa hè năm 1955 tôi ra Hà nội học tiếp, đã
kể với chú tôi (ông Danh) vừa ở Việt bắc về tiếp quản thủ đô năm 1954, chuyện ở
quê thời giảm tô mà tôi được chứng kiến. Chú tôi kể lại với ông Đặng Thai Mai
là người cùng quê và là bạn học cùng ông Sách , Ông Mai kể lại với ông Phạm Văn
Đồng (thủ tướng) là người hoạt động cùng thời với ông Sách thời tiền cách mạng.
Năm 1956 quê tôi CCRĐ chưa kịp tổng kết thì đã sửa sai. Bà Hồng, cô tôi
được TƯ Đảng đưa ra Hà nội nuôi dưỡng. Cuối năm 1957 tôi về quê thì nhà bà Hồng
không còn nữa. Xã đã chuyển vào vườn ông Hỷ (bác tôi) làm trụ sở đảng ủy.
Sau khi xã đã hoàn thành trụ sở to đẹp, rộng rãi, có cả khu mộ liệt sĩ,
trên hai khu vườn của ông Danh và ông Hỷ, ngôi nhà của bà Hồng đã được bán qua
nhiều chủ.
Ở
Hà nội, bà Hồng và bà Loan em bà, đã có đơn khiếu nại, và thủ tướng đã chỉ thị :” Phải trả lại nhà cho người ta, không còn
nhà thì trả bằng tiền.” Ai cũng biết,
cái bà Hồng quý nhất là ngôi nhà lưu niệm, còn tiền thì bà đã được đảng nuôi dưỡng,
chăm sóc đầy đủ.. Cuối cùng bà cũng không đòi tiền bạc gì nữa.
Lịch
sử những con người
Ông Nguyễn Sĩ Sách
(1905 – 1929)
Là chồng bà Hồng .Ông không thể nào biết
được, ở làng Liễu nha, quê vợ ông, sau khi ông hy sinh ngày 19-12-1929 (âm lịch
là 19-11-Kỷ Tỵ), khi đương giữ chức bí thư Thanh niên cách mạng đồng chí hội
Trung kỳ .Năm đó ông mới 24 tuổi ..
Đời sống nhà ngục Lao bảo quá khắc nghiệt , ông đã lãnh đạo tù nhân khu B đấu tranh đòi cải thiện,
tên chúa ngục gọi lên. Ông đi, cắp theo chiếc chiếu tù . Cuộc cãi nhau bằng tiếng
Pháp đến hồi căng thẳng, ông đập chiếu vào mặt chúa ngục, nó quá tức giận đuổi
ông ra . Ông lững thững
đi, nó rút súng
bắn theo, ông hy sinh tại chỗ !
Sau ngày tiếp quản thủ đô (1954) báo Nhân dân
đã đăng bài Một chiến sĩ cách mạng: Nguyên văn : Vì sự nghiệp cách mạng nhiều đồng
chí ,đồng bào ta đã hiến dâng trọn đời mình cho độc lập tự do của của đât nước,
cho hạnh phúc của nhân dân .
Ảnh bên bài báo là thông tri của VNTNCMĐCH do
đồng chí Nguyễn Ái Quốc lãnh đạo, nói về cái chết của đồng chí Kiếm phong , một
chiến sĩ cách mạng, một trong số hàng nghìn liệt sĩ đã hy sinh vì tổ quốc.
Toàn văn thông tri như sau : “Thông tri cho tất cả các đồng chí biết : Đồng
chí Nguyễn Sĩ Sách (tên ngoài là Phong) bị bắt, đày chung thân ở Lao bảo , vận
động nhà ngục, không may lộ ra, đã bị bắn ngày 19-12-1929. Chết rồi ! Thương ôi
!
Đồng chí là một người trong đoàn thể, đồng chí làm cách mạng cho đến khi
bị bắt, bị đày mà cũng kiên quyết làm cho đến chết mới thôi. Vậy các đồng chí ở
đâu đều phải làm lễ truy điệu.
Anh em ở Tầu, 18-1-1930
Bà Nguyễn Thị Hồng (1907-1998)
Con cháu trong họ có một thời cứ nghĩ là
bà mình được đảng ưu ái là nhờ quá trình làm cách mạng và sự hy sinh của ông
Sách. .. Ta hãy nghe anh con rể của bà (
Lê Kinh Duệ ) làm thơ tả cái tính vô tư của bà:
…”Bà quên chuyện báo công với Đảng
. Nhưng công bà mật thám lại ghi
Với bà cách mạng
khác gì
Như ăn, như thở có chi phải bàn …
Trích trong bài : Mô đã tám mươi của anh Duệ, bà vô tư, đến tuổi mình bà cũng
chẳng nhớ !
Tôi nghĩ về bà Sách và o Kỳ, hai cô gái họ Nguyễn, O Kỳ hoạt động theo tổ
chức của Đảng đã vào tù nhiều lần..còn bà Sách thì đúng là : Thương chồng, theo đảng .Bà bảo với con
cháu : “Mật thám như rươi, họp hành tao không canh gác, tài liệu tao không tìm cách
chuyển thì ai làm ? Bà thầm lặng hoạt
động cách mạng là như vậy.
Xin lược trích tài liệu của Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh số 38 LT/BT ngày
23-6-2000 : …” Bà Nguyễn Thị Hồng năm sinh 1907 Quê quán làng Liễu nha, tổng Bích hào,
huyện Thanh chương, tỉnh Nghệ an . Cha Nguyễn Hòe, mẹ Lê Thị Dạng, chồng Nguyễn
Sĩ Sách. Quá trình hoạt động: Ngày 28-10-1929 bị kết án 2 năm tù giam vì tham
gia vào “Thanh niên”…Tết 1930 được ân xá…
(Hết trích)
Cả họ ai cũng biết bà Hồng không ở tù ngày nào vì theo dương lịch, bà Hồng
bị án tù trước ngày ông Sách hy sinh 53 ngày. Thời gian đó bà đang lo chạy việc
xin đưa thi hài chồng về an táng ở quê, nhưng không được.
Xin trở lại Lịch sử ngôi nhà lưu niệm:
Cuộc phiêu lưu của ngôi nhà từ 1957 đến
năm 2018 là đã 61 năm, hai đời người! Chủ cuối cùng của ngôi nhà thấy mình đã
có lộc, ăn nên làm ra, làm được nhà mới khang trang hơn, nhiều người khuyên nên
tìm chủ cũ bán lại. “Lộc bất khả hưởng tận”
Bà
Hương con ông bà Sách đã 92 tuổi, đầu óc còn minh mẫn, vẫn nhận được ngôi nhà
xưa của mình và đã xin mua lại.
Bà con nội ngoại, vui mừng khôn xiết, kẻ it người nhiều góp công, góp của
dựng lại ngôi nhà trên vườn họ chi trung tôn đã được tỉnh xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa từ ngày 6-7-2010.
Vậy là, đúng như câu thành ngữ “Châu về Hợp phố”
Đang
định kêt thúc bài viết, thì có người đọc bản thảo, yêu cầu tôi giải thích :Tại
sao bà Hương 92 tuổi mà thời gian ở rất ít trong ngôi nhà này ? Tôi xin thêm
vài ý cho trọn câu chuyện.
Sau
khi ông Sách hy sinh, ông Mai bạn ông Sách đã nói với bà Hồng :
“
Tôi xem cháu Hương như con tôi”…nên
bà Hương đã có một thời bé sống ở Hà nội cùng gia đình ông Mai, đi học cùng bà
Hà, con ông Mai.
Đại
chiến thế giới 1939-1945 bùng nổ, bà Hòe sợ cảnh bom đạn, bà bắt đưa cháu bà về
quê Nghệ an. Bà Hương về, học ỏ trường trung học Đặng Thúc Hứa ở Rộ Sau lấy chồng, hai vợ chồng đã tham gia hai cuộc
trường kháng chiến chống Pháp. chống Mỹ…
Từ nay, mỗi lần có dịp bước vào ngôi nhà này, lớp tuổi cao niên cảm thấy
bâng khuâng, tưởng nhớ những người đã từng sống ở đây… đủ ba thế hệ .
Bà Hòe – Đời thứ 11 họ Nguyễn xã Thanh lâm (1881-1956) sống và mất ở đây…
Bà Hồng
Đời thứ 12 (1907-1998) sống ở đây, mất ở Hà nội
Cô Thục Đời thứ 13 (1939-2011) sống
ở đây, mất ở Sài gòn . Thục mất mẹ từ bé,
ở với bà Hòe và dì Sách từ khi mẹ mất. Trước CCRĐ được bố đón về Thanh hóa rồi lấy
chồng, rồi vào công tác ở Sài gòn …
Cuối cùng, cả ba thế hệ đều đã thành người
thiên cổ !…
.”N hững người muôn năm cũ .
Hồn ở đâu bây giờ ?” (2)
==========================================================
Chú
thích: (1) Alphonse de Lamartine (1790-1869), với tập thơ
Méditations (Trầm tư) đã biến ông từ một nhà thơ tỉnh lẻ thành nhà thơ nổi tiếng
lúc bấy giờ.
Nguyên văn : “Objets
inanimés avez-vous donc une âme qui s’attache à nôtre âme et la force d’aimer” (Theo google) (2) Thơ của Vũ Đình Liên,
bài Ông đồ.
Hà
nội, 19-11-2018
Nguyễn
Thanh Phú
